Markii erayadaas aad maqashid gudaha naftaada waxaa isku ceyrsanaya waxyaabo badan, sooyaal dheer oo halgan ah, dhibaato badan oo gumeysi, dhacdooyin badan oo xanuun badan, Qabaa’il badan oo Soomaaliyeed noloshoodii iyo reer guuraanimadoodii.
Marka aad cagaha soo dhigtid garaadkaagu wuxuu gadaal u noqonayaa go’yaashii gayigaan ay ku noolaayeen Garaad Wiil Waal, Raage Ugaas, Dagaaladii Geri iyo Jaarso, heliddii Ceelkii Jigjiga, Cumar Samatar,Xifaalaynta Ogaadeenka, Maadda Ciisaha, Canshuurtii 1947dii, hoyga diinta waliba barashada fiqiga iyo luqadda carabiga iyo dariiqooyinkka sida dariiqadii Sayid Muxumud, dagaaladii 1964tii iyo kii 1977dii, Dhergigii, ONLF, illaa aad timaadid Cabdi Iley Ogaada Soomaalidii xiligaa joogtay waa ka dhaqnaayeen tan maantay joogta -.
Maantada la joogo waxaa gobolkaas ka jirah isbadal wanaagsan iyo nayaayiro iyo saxansaxo furfurnaasho waxay la wadaagtaa itoobiyada weyn guud ahaan oo ay haddeer u sayid calaynayso Qowmiyadda Oromada oo ayaduna dhib badan soo martay sida Soomaalida.
Deegaanka hadda waxaa ka jirah dhaqdhaqaaq bilow ah oo ganacsi, waxaa ku soo noqonaya qurbajoogtii, waxaa ku soo laabanaya dad badan oo uga guuray Adiss ababa xiligii maamulkii hore, nolosho Jigjiga aad bay bilow u tahay waxay u egtahay bilowgii sagaashameeyadii siday ahayd Bosaso, hoteladu iyo maqaaxiyuhuba waa yaryihiin, furfurnaanta iyo indho adayg soomaalida gudaha ma leh, waxayse dhaamaan dulqaadka iyo aqbalaadda heeryada dowladnimada.
Waxaan ogaaday dadnimadu iyo dunta gobonimadu inaysan guurin, waxaan si gaar ah u bartay Garaad Kulmiye Garaad Maxamed Garaad Dool Garaad Wiil Waal, oo Garaad dhalinyaro ah aqoon leh, karti badan, dhaqan yaqaan ah, la jaanqaadsan heerarka siyaasadda, fahansan qowmiyadaha itoobiya iyo siyaasadahooda, inta badan Isimada Soomaalida ee Deegaanku waa Dhalinyaro weliba isku xiran, inkastoo aysan la awood ahayn kuwo Soomaalida Gudaha madaama ay ka jirto halakan dowlad dhexe oo awood leh.
Isha markaa la raacdid shacabka waa ka muuqataa inay daal dheer ka yimaadeen, waxay isku jirtaa xirfaddoodu beeralay iyo xoolo dhaqato iyo shaqaale dowladeed, culaysyada jirah waxaa ka mid ah dagaalada qowmiyadaha ee ka bilowday itoobiya, siiba tan Soomaalida iyo Oromada, dad badan oo soomaali ah oo daganaa gudaha oromada ama xuduudda labada qowmiyadood ayaa dagaal awgiis soo barakacay, sida lay sheegay dhimashadu aad bay u badantahay, barakacaayasha soomaalida ee soo firxada hantidoodii dhul, beeroh, xooloh aad bay u badanyihiin, waxaa lay sheegay hal xiro oo kaliya inay ku jiraan 79 kun oo qoys, maalmahan waxaa shirar isdaba joog ah ku jiray labada madax maamul deegaan.
Mustaqbalka Gobolka deegaanka Soomaalida kama duwana guud ahaan kan Dowladda Itoobiya, waa uun laba xaaladood middood, tan koowaad oo ah inuu isbadalku iyo furfurnaanto dimoqraadiyadeed halkaa ka sii ambaqaaddo, waxaana xaddidi doona doorashada soo socota ee itoobiya iyo midda kale ee goboloka soomaalida, xaaladda labaad ayaa ah inuu dalku dib ugu noqdo halkii barigii hore ee dib-u-dhaca ahaa, iyo nidaamkii gurracnaa ee ku qabashada gacanta adag dalka, fursadda labadaasi waa simanyihiin.
Deegaanka waxaa hogaaminaya hadda Madaxweyne Cusub Mustafe Maxamuud Cumar (Cagjar)
Maxaa talo la gudboon Madaxweynaha Deegaankaas:-
Waxaa jirta oraah ku qotonta xikmad badan oo dhahaysa “ Xukunku hadduu cid baaqi u noqonayo kuma soo gaareen” hogaamiyayaashu waxay ku kala duwanaadaan markay dhigayaan tagtada (taariikhda) siday uga faa’iidaystaan fursadda soo martay, ummaddoodana uga saaraan xaaladaha adag ee haysta markaa.
Adiga iyo qoyskaaga wixii idinka qabsaday hoggaankii hore waxaa ka mid tihiin tusaalayaasha dhibtii ka dhacday deegaanka, intii aan joogay waxaan maqlayay amaanta inaad tahay hoggaan laga nabad helo.
Qodabada aan xusi karo ee qabashadeedu kugu haboontahay maantay waxaa ka mid ah:-
1. Fidinta Caddaaladda, deegaankaan taariikhda intii xukun iskaga danbaysay waxay caan ku ahaayeen dulmiga laga bilaabo Minliilik, Xaylasalaase, Dhergigii, Males (wayyaano), ilaa laga soo gaaro tii gaarka ahayd ee Abdi Iley, dilka, dhacca iyo boobka hantida, xiritaan aan maxkamad lahayn, xoriyatul qawl la’aan iwm, waa inaa taariikhdaas ku badashaa Nidaam caddaaladeed oo sugan siiba labada laamood ee kala ah booliska iyo garsoorka.
2. Aqoonta iyo garashada dadka dowlad deegaanku aad bay u hooseysaa, ma arkaysid goobo waxbarasho oo badan ama arday dareeraysa, qoondada miisaaniyadda ee waxbarashada kordhi, adiga iyo xukuumaddaaduba si gaar ah iskugu mashquuliya inaad dadka ku wacyi galisaan ahmiyaddeeda.
3. Waxay kale oo u baahanyihiin inaad bartid inay u fakaraan ka Qowmiyad ahaan, oo ay iska daayaan Qabiilka na ragaadiyey, oo la jaal noqdaan dhiggooda kale ee qowmiyadaha waa weyn ee itoobiya ee halka ujeeddo iyo masiirka leh, ayagoo xaaladdaas ku jirah waa wax foolxun inay shirar qabiil dhacayaan sidii kii Adiss ababa dhowaantaan, wayna ila fiicantahay inay Soomaalidu ku leedahay qowmiyadaha kale kuwa ay xiriir la leedahay oo ay iskaashadaan.
4. Dhaqaalaha iyo ganacsiga deegaanka Soomaalidu aad buu u xirxiranyahay wuxuuna la wadaagaa guud ahaan itoobiya, waxaad raadisaa qaabkii deegaanku iyo guud ahaan itoobiya ugu xirmi lahaayeen dekadaha Soomaaliya, beecmushtarkuna isku-dhex-mari lahaa, hoggaankaaguna inuu soo kordhiyo Customka cusub ee Tuurdibi ee ku yaal xadka dhinaca Puntland, hadda waxaa noo shaqeeya oo kaliya kan Wajjaale dhinaca Somaliland, waxaan ugu baaqayaa Ganacsatada iyo Maalqabeenada Soomaalida inay Mas’uuliyad qowmiyadeed iyo hiraal jiritaan iska saaraan walaalahood dowlad deegaanka Soomaalida oo gobolkaas la maalgeliyo lagana dhiso wax kaabaya nolosho dadka, dhaqanka iyo diinta.
5. Waxaa weli ku harsan quluubta dadkeenna taariikhdii adkayd ee soo kala martay soomaalida iyo dowladda itoobiya, waxaa marxaladdaan loo baahanyahay in darisnamadeennu isku badasho mid faa’iido leh, soo kordhisa nolol wanaagsan iyo wax-wada-qabsi, waxay idinka baahantahay shaqo badan oo curisa kalsooni iskaashi dhab ah, looma baahna hadalo iyo wacyigelin afka baarkiis ah.
6. Qabaa’ilka aan ahayn ogaadeenka waxay kaaga baahanyihiin inay dareemaan in maamulkaaga laga xigin dowladdaadana loo simanyahay, waxaa xusid mudan inay halkaan wada deganyihiin Qabaa’ilka Soomaalida oo dhan, qabyaaladduna sideedii tahay.
7. Kamaadan imaan cirka, kulama dhalan hogaankaan, hoggaamiye kasta waxaa jirah hoggaan ka sarreeya iyo raciyo ka hooseysa, waxaa cimri deg dega kii isku dhiilli tiri waaya Xisaabtaa, labadaas dhinacba waxay kugu leeyihiin la-tashi (Shuuraa) iyo raadinta markasta raalli galintooda, taas waxay horseeddaa yareynta isku-dhacyada iyo khaladaadka waxay kordhisaa wanaagga hoggaanka iyo waaritaankiisa.
Qoraa ahana Siyaasi Soomaaliyeed Liban Ahmed Shire
FAALLOOYIN & FALCELIN