Quursiga Dawladda Federaalka ah iyo Qabweynida Dawladda Goboleedyada (Maqaal)

Kadib markii Dalka Soomaaliya uu qaatay Nidaamkaan Federaalka ah uuna ku xusan Dastuurka KMG ah ee dalka midkaasoo u qaybinaaya heerka Dawladda Labo(2) heer oo kala ah Heerka Dawladda Dhexe/Dawladda Federaalka iyo Heerka Dawladaha Xubnaha ka ah Dawladda Federaalka iyo sidoo kale Heerka 3-aad balse aan si cad u qeexnayn midkaasoo ah Dawladaha Hoose.

Nidaamka Federaalku maaha mid hadda dood ka taagan yahay waayo waa nidaam laysla qaatay Dastuurka Dalkuna ku cad Hay’adaha Dawladda ku dhisan yihiin, waloow weli ay jiraan doodo furan oo ah nidaam federaal oo noocee ah ayaynu qaadanaa sidoo kalana nidaamkaani yahay nidaam mar walba furan oo leh horumar joogto ah asagoo la jaanqaadaaya horumarka dunida mid dhaqaale, mid siyaasadeed iyo mid sharci ahaaneedba.

Nidaamka Federaalka ee Soomaaliya waxaa caqabad ku ah oo uu la dhaqaaqi waayay:

1. Dastuurkii oo aan la dhamaystirin, diyaarna loo ahayn in la dhamaystiro, Dawladda dhexena diyaar u ahayn Dawlad Goboleedyada laftigoodu waa ku afgobaadsanayaane diyaar uma aha in la dhamaystiro waayo qaarkood waxay u haystaan inuu awoodahooda caqabad ku yahay, sidaase maahe wuxuu kala nidaaminayaa oo kala cadaynayaa waajibaadka Dawladda Federaalka iyo Dawlad Goboleedyada
2. Dana Qaranka oo aan daacad loo ahayn (commitment of National Interest), Madaxda heer Federaal iyo heer Dawlad Goboleedba uma shaqeeyaan danaha dalka kamana tarjumaan danaha qaranka ee waxay u shaqeeyaan danahooda iyo dano siyaasadeed oo dalal kale ah
3. Caddaalad darro, dhammaan hay’adaha Dawladda heer Federaal iyo mid Dawlad Goboleedba waxaa hareeyay Eex iyo Caddaalad darro labadaasoo ah kaankarada ama bur-buriyaha nidaamka dawladnimo iyo kalsooni ummadda
4. Madax isa siisay xilka ay hayaan, dhammaan madaxda dalka ee labada heer waxay isu haysataan kursiga inay leeyihiin, waxay ilawsan yihiin inay yihiin u adeegayaasha ummadda ama shacabka balse waxay ka dhigteen middaas bedelkeeda oo ah inay kuraastaan dhaxal u heleen ayagoo dhammaan aan dib u raacin madaxdii ka horaysay meeshay wax geeysan laakiin ay la yimaadaan nidaamyo cusub middaaso curyaamisa hour-socodka dalka.
5. Nidaamyada ama Hay’adaha dawladda oo aan dhisnayn (Poor Institutional Systems), dalku maleh nidaamyo ama hay’ado dhisan oo u diyaarsan la-falgalka dalka middaasoo sahasha in nin walboo xafiis Dawladeed yimaada uu la yimaado siyaasaddiisa hadhowna la tago taasoo sababta inay jirin wax isku xira ama is qabad siiya shaqadii shaqada Masuulka hore iyo Masuulka dame.

Dulucda Maqaalkaan marka hore

Quursiga Dawladda Federaalka

8-dii Bishaan waxaa Dawlad Goboleedyadu kulankoodii 3 bilaha ahaa ee Kismaayo ka dhacay kasoo saareen war-murtiyeed ka koobnaa dhawr qodob biya dhaciisuna ahayd (Xukuumadda Federaalka ah ee hadda talada haysa lama shaqayn karo sidaad daraadeed waan joojinay wada shaqaynteedii), Madaxda Dawlad Goboleedyadu waxay go’aankaan ku gaareen cabashooyin iyo dhaliilo ay meesha ku cadeeyeen shacabka Soomaaliyeedna ay arkaan waloow aysan ogayn cidda Mas’uuliyadda dhaliilahaas iska leh.

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Maxamed Cabdullaahi Maxamed (Farmaajo) wuxuu saacado yar kadib iclaamiyay ama fidiyay shir ka dhici doona Magaalada Muqdisho 17-18 ka bishaan oo uu ku casumay Madaxdii isla wakhtigaas joojisay wada shaqayntii xukuumadda ilaa wax cad lagu wada heshiiyo.  Arrinta kaloo layaabka lahayd ayaa ah in Madaxweynuhu uusanba waxba kasoo qaadin halmarna xusin shirkii Kismaayo lagu soo gaba-gabeeyay saacada yar ka hor xilliguu casumaadda fidiyay sababtuu u fidiyayna lahaa. Hadaba su’aashu waxay tahay Madaxda Maamul Goboleedyadu ma qaadan doonaan Quursiga Madaxweynuhu quursaday shirkoodii iyo War-murtiyeedkoodiiba?

Qabweynida Madaxda Dawlad Goboleedyada

Madaxda Dawlad Goboleedyada oo sida saxda ah ka arrimiya dalka intiisa badan masuulna ka ah arrimaha ugu muhiimsan gudaha dhammaan marka laga reebo:

1. Arrimaha Dibadda
2. Socdaalka iyo Jinsiyadda
3. Lacagta iyo
4. Difaaca Dalka

Madaxda Dawlad Goboleedyada waxay horay ugu shireen magaalada Kismaayo sanadkii hore shir socday 8-10, October , 2017 waxaa Madaxweynuhu u fidiyay casumaad shir ka dhacay Magaalada Muqdisho 28 October ilaa 5-tii November, 2018 ayadoo laga soo saaray heshiis u dhexeeya Dawladda Federaalka iyo Dawladaha Xubnaha ka ah heshiiskaasoo aan waxba ka hirgelin ilaa iyo hadda siday shirkoodii dhowaaba ku sheegeen. Su’aashu waxay tahay Qabweynaanta Madaxda Maamul Goboleedyadu ma waxay ku siman tahay Casumaad aan laga wada hadlin oo halmar Madaxweynahay wax ka tirsanaayeen diray?

Gabagabo iyo Gunaanad

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliyaa Mudane Maxamed Cabdullaahi Maxamed (Farmaajo) wuxuu shirkii Madaxda Dawlad Goboleedyada kasoo qaaday Shimbirow Heesa kadib markuu casumaad u fidiyay Madaxdii shalay war-murtiyeedka kasoo saaray shir u socda muddo Asbuuc ku dhow weliba asagoo aan xataa xusin shirkoodii, haddii lays oran lahaa waxbaa ku saxmi doona ama waa lagu heshiin doonaa horay Madaxda Dawlad Goboleedyadu u soo arkeen shirkii sanadkii hore 5-tii November, 2018 laga soo saaray Heshiis u dhexeeya DF iyo DG-yada welina aan wax ka hirgelin. Madaxda Dawlad Goboleedyadu hadday aqbalaan casumaaddaan ayadoo aan laga heshiin ama la-aqbalinba war-murtiyeedkoodii eedday soo jeediyeenna cidi qaadan ciddi qaadan saw noqon mayso ama caddaan mayso inay khaa’iimiin been sheegaaya ay yihiin Madaxda Federaalka oo ay eedda usoo jeediyeeenna noqon maayaan kuwii saxda ahaa?

Hadaba waxaynu sugnaaba waa Madaxda ka jawaabista Madaxda Dawlad Goboleedyada.

W/Q:-Dr. Aamiin Siciid Yarow