Haddaan waayey calan lay nashiro taniyo Nayroobi, miyaan waayey nuurkii Alliyo Nebiga jaahiisa?
Saasoo ay tahay, iima muuqato in halgankii Daraawisshtu uu qeexay qarannimada Soomaaliyeed iyo waxay u taagantahay.
Qarannima-doonka Soomaaliyeed wuxuu si fiican u hanaqaaday una qeexmay Dagaalkii Labaad ee Adduunyada ka dib, markay Qarammada Midoobey hor timi masa’ladda sidii laga yeeli lahaa dhulka Soomaalida, ee Jabuuti mahee inta kale uu Ingiriis gacanta ku wada dhigay, SYL-na ay u muuqatay fursad ay Soomaali oo dhammi ku midoobi karto, dawladnimona ku hanan karto. In kastoo aanay SYL hadafkaa ku guuleeysan, haddana waxaa hollintaa ku abuurmay fikirka Soomaaliweyn, kaasoo noqday himilada midaysay, bartilmaameedna u noqotay, qarannimada Soomaaliyeed. Waxayna taasi ku timi markay SYL aragtidaa ku fidisay carrada ummada Soomaaliyeed oo dhan. Saasoo ay tahay, qarannima-doonka Soomaaliyeed kama baxsan nuqsaanta (ama nusqaanta) lagu sheego qarannima-doonka ummadaha loo yaqaan Caalamka Saddexaad oo dhan, taasoo ah in qarannima-doonka Soomaaliyeed uu ahaa shisheeya-iska-dhicin keliya ee aanu ahayn mid ku salaysan baraarug maskaxeed iyo ku-dhaadashada tilmaamaha togan ee qaranka Soomaaliyeed toonna7.
Waxay soo jiitantoba, markay dawladdii Soomaaliyeed dhalatay, Woqooyi iyo Koonfurna ay Soomaaliya ku midoobeen, argatida Soomaaliweyn waxay yeelatay culays iyo quwad siyaasadeed oo aanay dawladdii Soomaaliyeed ee curdinka ahayd iska maahin karin. Dastuurkii 1960-kii waxaa ku qoran inay Soomaalidu dad mida tahay iyo in dhulalka Soomaaliyeed isu-keeniddooda la raadiyo. Ficil ahaan, aragtidaasi waxay dhashay saddex arrimood:
i) in Soomaaliya ay hoy u noqoto Soomaali oo dhan, meeshay doonaanba ha ku dhasheene;
ii) in manhajyadii dugsiyada iyo suugaantii dadweynaha laysku xusuusiyo inay dhulal Soomaaliyeed xaq-darro ku maqan yihiin;
iii) In (xilligii Taliskii Ciidammada) laysu diyaariyo u-hawl-gelidda midaynta dhulalka Soomaaliyeed.
Raadintii Soomaaliweyn waxay dhashay Dagaalkii 1977-78kii, dagaalkaasoo ay natiijadiisi qalbi-jab aad u wayn ummadda Soomaaliyeed ku keentay.
Mar labaad, aan dib idiin celiyee, bal aynu isku dayno su’aashan aan hore innoo soo hordhigay:
Siday isu salsallaabaan jabkii Carabta ku yimi 1967-kii iyo jabkii Soomaalida ku yimi 1977-78kii, waase maxay saamayska ay ku kala yeesheen qarannimadii Carabta iyo qarannimidii Soomaalida?
Professor Bassam Tibi wuxuu kitaabkiisa Arab Nationalism ku leeyahay …It was an external factor, the defeat of 1967, which had given rise to a legitimacy crisis, taasoo uu macnaheedu yahay in jabkii lama filaanka ahaa uu dawladihii Carabta qas iyo aammin-ka-bax weyn ku keenay6.
Waxaan aamminsanahy in qalbijabkaa Carabta ku dhacay 1967-kii midaan ka yarayni uu ku habsadey ummadda Soomaaliyeed 1978-kii markii ay caddaatay in dagaalkii lagu guuldarraystay, himiladii Soomaaliweyna ay faraha ka baxday, wixii naf, maal, iyo qalab loo hurayna ay khasaaroobeen. Qarannimadii Soomaaliyeed ee ku dhisnayd fikradda Soomaliweyn wax, hadday taasi suurtageliweydo, caymis u noqda oo ay dib ugu soo degto hore looma diyaarin. Mar keliyay habaq tiri oo dhulka ku soo dhacday!
Qalbi-jabkii Carabta ku dhacay waa kan ku soo arooray in maanta ay dawlada Carbeed Israel soo dhoweystaan dawlada Carbeed oo kalena colaadiyaan. Waa adduunyo madaxa loo rogey!
Sidoo kale, qalbi-jabkii ummadda Soomaaliyeed ku dhacay wuxuu keenay xaaladahan aan hore loo arag loona malayn kareen:
1) Waxaa la xalaalaystay miciinsiga Ethiopia si taliskii Maxammed Siyaad loogu rido;
2) Ciidankii Xoogga Dalka Soomaaliyeed ee loo carbiyey xoraynta dalalka maqan wuxuu ku soo jeestey shacabkii Soomaaliyeed qayba ka mida oo uu ka dhigtay cadow;
3) In Taliskii Maxammed Siyaad iyo dawladdii Soomaaliyeed ay israacan oo mar wada burburaan.
4) In maanta kooxaha kala duwan ee Soomaaliyeed ay Ethiopia ama Kenya ka soo dhoweystaan Soomaalida kale.
Dad badan baa burburkii taliskii Maxammed Siyaad iyo dawladdii Soomaaliyeed ee israacay u aaneeya burburkii ciidamaada ku yimi dagaalkii 1977-78kii. Anigu waxaan ku doodayaa in qalbijabka ummada ku yimi uu aad uga cawaaqib darraa burburkii ciidammada ku yimi. Waxaa Soomaali ku dhacay waxa afka qalaad lagu yiraahdo psychological and emotional meltdown. Siday qalbijabkii Carbata kaga dhacay dagaalkii 1967kii iyo burburinta dawladdii Ciraaq ay qarannimadii Carbeed u naafayeen (waxa ka taagan Liibya, Suuriya, Yemen, iyo Ciraaqna sabab ugu noqdeen) ayuu qalbijabkii Soomaali ka raacay dagaalkii 1977-78kii qarannimadii Soomaaliyeed u naafeeyey, burburkii dawladdana sabab ugu noqday. Waxaa siibmey, milmay, caadka raacay, laxaamaddii ummadda Soomaaliyeed isku kabeysey, quluubtoodana isku jiho u wada jeedineysey, waxa lama taabtaanka ah iyo waxa kalena u kala sooceysey, taasoo ahayd qarannimadii Soomaaliyeed.
Sidaan u aamminsanahay xaqa ay reer Filsdiin u leeyihiin dawlad madax bannaan ayaan u aamminsanahay Soomaaliweyn. Markaanse siday wax u dheceen dib u jalleeco, waxaa ii cad inay dawladaha Carbeedna ku qaldanaayeen inay qarannimadii Carbeed ku xidhaan xoraynta Filisdiin, dawladdii Soomaaliyeedna ay ku qaldanayd inay qarannamidii ummadda Soomaaliyeed ku xidho xoraynta dhulalka maqan. Shucuubta waxaa la gudboon inay waxay xaq u leeyihiin laabta iyo maanka ku hayaan oo himilo ka dhigtaan. Dawladahana waxaa la gudboon inay siyaasad iyo dhaqan run iyo caqli ku dhisan yeeshaan oo adeegsadaan.
Hadda iyo dan
Wuxuu Isticmaar innoo yimi innagoo qabaa’il ah oon qaran ama “nation” ahayn. Waxaynu noqonnay qaran dawlad leh. Waxaynu luminnay qarannimadii oo qabaa’il baynu dib ugu noqonnay. Maanta halkaasay taagan tahay.
Qarannimo maw baahannahay?
Ololahan dib-u-soo-celinta dawladdii Soomaaliyeed loogu jiraa meel buu iska qabsan la’yahay: Waxaa la dhisayaa dawlad qabaa’il; lama dhisayo dawlad qaran. Taariikhduna waxay dhigaysaa in qabaa’ilka dhaqanka reer miyiga lihi ay dawladnimo ka dheertahay. Dhibtu waxay tahay iyadoo uu shisheeyuhu gacan weyn ku leeyahay dawlad-dhiska haatan Soomaaliya ka socda. Shisheeyena qarannima Soomaaliyeed kama shaqaynayo, sidaanu Maraykan uga shaqayn qarannimadii reer Vietnam, reer Afqaanistaan, iyo reer Ciraaq toonna, taasoo keentay inuu ku guul darraysto dawlad taabbagal inuu dalalkaa ka dhiso. Qarannimo sideedaba ummadday isku toshaa, shisheeyana way isaka caabbidaa. Marka, shisheeye dantiisa wataa qarannimo isaga fogeysa kuguma dhiiri gelinayo, si kastooy u tahay waxaadan ka maarmayn. Dawaladnimona kuu tolmi mayso qarannima la’aan.
Maxay Tahay Qarannimada Soomaaliyeed?
Soomaalidu waa ummad ay taariikh badani ka luntay, af Soomaaliga oon qoraal lahaan jirin dartiis. Waxaana taarikhdaa innoo caddaynaya waxay Soomaalidu ka dhaxleen dadkii ay ka soo xaydeen: diinta Islaamka, dhul baaxad leh, qorqorriinsha isu eg, af ay ku wada hadlaan, iyo dhaqan is wada shaabaha. Intaasoo dhammi ma suurta galeen haddii aanay Soomaalidu lahayn taariikh midaysa. Qabiilna degaankiisa ma degganaan kareen haddii aanay qabaa’ilka kale jirin. Gabbaad baa laysu wada ahaa; diin iyo af iyo dhaqan iyo dhiig baa la wada ilaashan jirey, waana laysku wada tiirsnaa. Waxaanayse Soomaalidu wada lahaan jirin tala midaysa iyo dawladnimo ay wada haweystaan, taas ayaana keentay in la kala googoosto xilligii Isticmaarka.
Maanta Soomaalidu waxay ku sugantahay xilli ay wixii ay awoowayaashood iyo ayeeyooyinkood ummad ahaan uga dhaxleen oo dhan shisheeye baylah u yihiin. Wuxuu Rabbi innagu abuuray bugcad ay adagtahay saad dhulkaaga, hantidaa, iyo madaxbannaanidada u ilaashan lahayd. Waxaa hore laynoo duudsiyey xaqii uu Rabbi inna siiyey, sidii ku dhacady Kashmiir iyo Filisdiin. Haddaanay ummadda Soomaaliyeed digtoonaan taariikhdu dib ayay ugu soo rogaalcelin doontaa iyadoo sidii hore ka xanaf iyo arammi kulul.
Anoo dareenkaa iyo aragtidaa ka duulaya, waayaha aynu soo marrayna ka cibrad qaadanaya, waxaan ku baaqayaa soo-noolaynta qarannimadii Soomaaliyeed iyadoo lagu salaynayo tiirarkan hoos ku xusan:
1- Ummadda Soomaaliyeed waa ummad isku taariikh ah iskuna aaya ah.
2- Soomaaliya waxay hoy u tahay Soomaali oo dhan.
3- Qaranka Soomaaliyeed wuxuu ka koobanyahay inta isutaqaan inay Soomaali tahay iyo inta la dhaqantay (cultural nation).
4- Ilaalinta iyo badbaadinta dhaxalka wadareed ee ummadda Soomaaliyeed (diin, af, dhaqan, khayraatka dhulka iyo badda, iwlm.) waa waajib saaran ruux kastoo Soomaaliyeed.
5- Dhisidda dawlad xormaysa Soomaalinnimada, una adeegta dadkeeda, aanna kadeed, cagajugleyn, iyo ihaanad toonna u geysan.
6- Wacyi-gelinta shacabka si uu muwaaddin kasti u aqoonsado waajibaatka saaran iyo xuquuqda uu leeyahay.
7- In dugsdiyada waxbarasho lagu dhigo taariikhda ummadda Soomaaliyeed, iyadoo ahmiyad gaar ah la siinayo dhibtii ay Gumeystayaashu u geysteen.
8- Himilada ummadda Soomaaliyeed waa: Soomaali mid ah, dal mid ah, dawlad mid ah.
9- Dawladda waxaa saaraan badbaadinta Soomaaliya iyo inay ka ilaaliso wixii burburin kara.
10- Ilaalinta iyo xormaynta sarraynta iyo u-hoggaansamidda qaranka Soomaaliyeed.
11- Xakamaynta qabyaaladda.
12- Ilaalinta iyo xormaynta astaamaha qaranka iyo dhammaan halyeeyadii u soo halgamey madaxbannaanida Soomaaliyeed iyadoo aan loo kala eegayn qabiil iyo gobol toonna.
Fiira gaar ah
Kuma talinayo inay Dawladda Soomaaliyeed u hawlgasho ama “state policy” ka dhigato ama ku baaqdo raadinta dhulalka maqan. Dawladda Soomaaliyeed waajibkeeda kowaad waa badbaadinta iyo horumarinta Soomaaliya, inta hadda laysku yiraaho adduunkuna Soomaaliya u aqoonsanyahay, si ay hoy ugu ahaato ummadda Soomaaliyeed oo dhan. Qaanuunka Duwaliga ahi wuxuu inna farayaa inaynaan xuduudaha caalamiga ah ku xadgudbin. Hase yeeshee Qaanuunka Duwaliga ahi ma xukumo mana xakamayn karo waxa quluubta ummadda Soomaaliyeed ku jira, himila qaranna u ah, iyo waxa dugsiya lagu dhigo toonna.
Markasta xasuusnow: Dawlad Soomaaliyeed waxaa lagu soo celin karaa qarannimada Soomaaliyeed oo la soo nooleeyo.
Guul iyo Gobannimo!
Maxammuud Cali Geeldoon
USA
Email: [email protected]
https://www.facebook.com/Mohamoud.Gaildon
Raadraac:
1. Benedict Anderson, Imagined Communities, Verso, p. 44.
2. Bassam Tibi, Arab Nationalism Between Islam and the Nation-State, McMillan Press LTD, p. 131.
3. Michael D. Kennedy and Ronald Grigor Suny, “Introduction” in Intellectuals and the Articulation of the Nation, The University of Michigan Press, p. 2.
4. Kachig Tololyan, “Textual Nation: Poetry and Nationalism in Arminean Political Culture” in Intellectuals and the Articulation of the Nation, The University of Michigan Press, p. 80.
5. Andrzej Walicki, “Intellectual Elites and the Vicissitudes of ‘Imagined Nationn’ in Poland” in Intellectuals and the Articulation of the Nation, The University of Michigan Press, p. 270.
6. Bassam Tibi, Arab Nationalism Between Islam and the Nation-State, McMillan Press LTD, p. 214.
7. Saadia Touval, Somali Nationalism, Harvard University Press, p. 61.
FAALLOOYIN & FALCELIN