Dagaalka Laascaanood wax badan oo markii hore dadka Soomaaliyeed aysan ku baraarugsaneyn bay maanta ku baraarugeen. Goonigoosadka maamulka Somaliland 32 sano baadigoobka ugu jiray dad badan oo Soomaaliyeed waa iska indhatireen, umana aysan arag wax macquul ah oo Somaliland ay guul ka gaari karto. Sidoo kale dadku xudduudaha Somaliland ay tiraahdo waa la soo xirayaa xataa dheg jalaq uma aysan siin jirin, oo marnaba suurtagal dadku uma arag in xudduud gumaysi oo aan jirin, markii horena loo xariiqay in lagu gumeeyo dadkii gumaysi-diidka ahaa uu maanta qof Soomaali ahi la soo shirtagi karo jiritaankeeda.
Sidoo kale dadka Soomaaliyeed in ay maqlaan dimoqraadiyadda Somaliland ma ahee, marnaba war uma aysan hayn xaalka dhabta ah ee ka dhex aloosan beelaha Isaaq tan iyo intii Jabhadda SNM ay la wareegtay talada gobolada Waqooyi Galbeed. Dadku war uma aysan hayn in dimoqraadiyadda la sheego ee Somaliland ay ahayd ‘qabta maqashii, waxna ha u qaban’ iyo durbaan ay tumaan dhowr shisheeye oo kiraysan.
Dadka Soomaaliyeed, kuwa shisheeye warkoodaba daa e, kama aysan war hayn in Somaliland la wada joogay, laakiin aan la wada lahayn, isku ra’yina laga wada ahayn. Bal beelaha darafyada warkooda daa e, beelaha Isaaq baan dhexdooda isku aragti ka ahayn goonigoosadka. Beel dhan, ahna beesha ugu ballaaran beelaha Isaaq, waa beesha Garaxajis e baa si toos ah bannaanka laga dhigay talada Somaliland. Soomaalidu war kama aysan hayn in beesha Garxajis uu ku socday dagaal aamusan oo dil, xarig iyo ciqaab joogto ah wata. Dadku war kama aysan hayn in boqollaal dhallinyaro ah oo beesha Garaxajis, dhimasho daa e, ay dhaawac u jiifaan dalalka Indiya iyo Turki.
Taariikhdaas dhiigga qoyan ku dheeraan mayno, laakiin su’aal baa ah, haddii dadka Soomaaliyeed ay moogganaayeen waxa Somaliland ka dhex aloosan tan iyo asaaskeedii, madaxda Soomaalidu, siiba kuwa maanta xilka haya, ayaguna war uma aysan hayn miyaa, mise qorshe kale oo qarsoon baa jiray?
Shaki kuma jiro in Madaxweyne Xasan Shiikh, Madaxweynaha Jabuuti, Ismaaciil Cumar Geelle, iyo Madaxweyne Muuse Biixi uu u deganaa qorshe dahsoon, kaas oo ah in laga dhabeeyo xadduuda Somaliland sheegato ee ‘Yoocada Garoowe.’
Laakiin Madaxweyne Xasan Sheekh iyo Raysal Wasaare Xamza Cabdi Barre miyeysan u dhaaran ilaalinta midnimada Jamhuriyadda Federaalka Soomaaliya? Haah oo waa ay u dheerteen, waana ku khudbeeyaan, laakiin xaqiiqada iyo dhaartu waa kala labo. Sida ay Soomaali badan maanta qabaan, shaki kuma jiro in qorshaha Madaxweyne Xasan uu ahaa hubinta goonigoosadka Somaliland. Haddii taasi suurtagal noqon weydana, Madaxweyne Xasan Sheekh maba uu qarsan in Soomaaliya ka guurto federaalka una guurto Soomaalida Waqooyi iyo Soomaalida koonfureed.
Laakiin dhammaan qorshayaashaas waxaa kala diray dagaalka Laascaanood. Waxayna u dhowdahay in kaladirka Somaliland ay un hadda ka dhimmantahay Beelaha Garxajis iyo Samaroon oo ayana ku dhawaaqa maamul goboleedyo mid walba gooni u ah, dhawaaqeeduna mar horeba uu biloowday.
Sida uu qoray Liban Farah, mar haddii madaxdii ay Soomaali dooratay, oo uu ugu horreeyo Madaxweynuhu, ay weerar cad ku yihiin dastuurkii Soomaali ku heshiisay iyo difaaca jiritaanka, nabadda iyo midnimada Soomaaliyeed, yaa laga filan karaa in ay difaacaan oo ay dammaanadqaadaan ilaalinta gobonimada, madaxbannaanida iyo midnimada dhuleed ee Soomaaliya? Jawaabtu waa Ciidamada Qalabka Sida ee JF Soomaaliyeed.
Askari howshiisii dastuuriga aheyd fulinaya haduu geeriyoodo, kama duwana askarta ku geeriyoota maalin walba la dagaalanka kooxaha argagixisada – macawisleeydaba ku dar hadaad doonto.
Maxaa sababay in ay @BBCSomali ay kasoo qaaddo arrintan dhacdo weyn oo mudan baaritaan & tebin?
— Lībān Fāraḥ (@Barkinka1) March 24, 2023
Laakiin ogoow si aysan taasi suurtagal u noqon waxaa mar hore iyo maantaba weerar lagu yahay Ciidamada Qalabka Sida si aysan uga qaybqaadan difaaca midnimada Soomaaliyeed. Tusaale waxaa kuugu filan weerarka mar hore ay BBC-du ku qaaday ciidamada Soomaaliyeed ee inta iskood isku abaabulay, u istaagay in ay fuliyaan dhaartoodi ahayd ‘ilaalinta gobonimada, madaxbannaanida iyo midnimada dhuleed ee Soomaaliya.’ BBC-du waxa ay si toos ah u weerartay Sarkaal Maxamed Aadan Suleymaan oo ka tirsanaa guutada Kumaandooska Danab, danbiga kaliya oo uu galayna ay tahay difaaca dastuurka uu u dhaartay.
Sida Liban Faarax uu kor ku xusay, Sarkaal Maxamed waxa uu u istaagay difaaca dastuurka dalka, meesha Madaxweyne Xasan Shiikh iyo RW Xamza Cabdi Barre ay u istaagi waayeen oo difaaci waayeen dastuurkii ay u dhaarteen, ayna difaaci wayeen maatada Laascaanood ee Somaliland ay si ulakac ah hoobiyaha ugu laynayso, si loo suuliyo midnimo Soomaaliyeed, Yoocada Garoowena looga taago calan ku xardhan Xiddig Madow, macnaheeduna yahay ‘Suulinta Xiddigta Cad ee calanka Soomaaliyeed.’
Beenta abaabulan ee BBC-da, oo aan meelna looga xusin midnimo Soomaaliyeed, maatada Somaliland laysay, ceelasha biyaha, masaajidada iyo isbitaalada Somaliland burburisay, waxa ay keentay in qof kasta oo Soomaaliyeed uu maanta ku baraarugo in Sarkaal Maxamed Aadan Suleymaan iyo inta lamidka ahba hal sabab oo kaliya loo weeraray, sababtaasina ay tahay, “sidee bay suurtgal u tahay in aad u istaagtaan midnimo Soomaaliyeed, calan Soomaaliyeed iyo difaaca maato Soomaaliyeed.”
Saas oo aan weerarka Soomaali lagu hayaa kalajoogsi u lahayn, haddana dhib kasta oo Soomaali lala damacsanaa, qof kasta oo Soomaaliyeed waxa uu caawa ku seexanayaa in ay jiraan kumannaan Sarkaal Maxamed Aadan Suleymaan oo kale ah, una u heellan in ay dawo u helaan dayaca Madaxweyne Xasan Sheekh iyo mooganaanta RW Xamza Cabdi Barre, ayna diyaar u yihiin sugida amniga shacabka Soomaaliyeed iyo difaaca midnimada dalka.
Diiwaanka Daljir
FAALLOOYIN & FALCELIN